مهدی رحمانی؛ دانشجوی کارشناسی حقوق دانشگاه اصفهان
Email: sohrab6302@gmail.com
پیش درآمد
پس از نهاد قضا، نهاد تنظیمکنندگان سند، از قدیمیترین نهادهای حقوقی در ایران باستان خصوصاً ایران پس از ظهور اسلام محسوب میشوند. این نهاد در تمام اعصار تاریخی پس از اسلام مورد توجّه خاص قرار داشته است و مقرّرات آن مکرّراً دستخوش تغییرات گردیده است. دفترخانهی اسناد رسمی واحد وابسته به وزارت دادگستری است و برای تنظیم ثبت اسناد رسمی طبق قوانین و مقرّرات مربوط تشکیل میشود. سازمان و وظایف دفترخانه تابع قوانین و نظامات راجع به آن است (مادّهی 1 قانون دفاتر اسناد رسمی مصوّب 1354).
1. تشکیلات سازمانی
ادارهی امور دفترخانه به عهدهی شخصی است که بنا به پیشنهاد سازمان ثبتاسناد و املاک کشور با جلب نظر مشورتی کانون سردفتران و دفتر یاران تعیینشده و سردفتر نامیده میشود (مادّهی 2 مصوّب 1354). هر دفترخانه علاوه بر یک دفتر یار که سمت معاونت دفترخانه و نمایندگی سازمان ثبت را دارا میباشد و دفتریار آن نامیده میشود، میتواند یک دفتریار دوم نیز داشته باشد. دفتریار به پیشنهاد سردفتر و بهموجب ابلاغ رئیس سازمان ثبتاسناد و املاک ایران و با اختیارات تعویض شده از طرف رئیس قوه قضائیه ایران و برابر مقرّرات قانون دفاتر اسناد رسمی منصوب میشود. دفاتر اسناد رسمی بخش قابل توجّهی از عرضه خدمات ثبتی و تنظیم و ثبتاسناد رسمی را بر عهده داشته و ضمن امور مزبور، مشاوره رایگان و خدمات معاضدت قضایی جامعه را نیز انجام میدهند.
v دفاتر اسناد رسمی مسئولیتهایی دارند که عبارتاند از:
1. مسئولیتهای انتظامی و اداری؛ مادّهی 38 قانون دفاتر اسناد رسمی مجازاتهای انتظامی را برمیشمرد که شامل توبیخ با درج در پرونده، جریمههای نقدی، انواع انفصال موقّت، انفصال دائم میباشد.
2. مسئولیتهای کیفری: درصورتیکه سردفتر عامداً یکی از جرمهای مندرج در مواد مذکور را مرتکب شود، جاعل در اسناد رسمی محسوب و به مجازاتی که برای جعل و تزویر اسناد رسمی مقرّر است، محکوم خواهد شد.
3. مسئولیت مدنی: هرگاه سندی بهواسطه تقصیر یا غفلت مسئول دفتر از اعتبار افتاده باشد، مسئول مذکور باید علاوه بر مجازاتی مقرّر، از عهده کلیه خسارات وارده نیز برآید.
3. رویکرد نظارتی
v نظارت بر دفاتر اسناد رسمی چگونه است؟
دفاتر اسناد رسمی وسط سازمان بازرسی کلّ کشور، سازمان ثبتاسناد و املاک، اداره کلّ ثبت استانها، وزارت امور اقتصادی و دارایی و بازرسی کانون سردفتران و دفتریاران بهطور مرتّب بازرسی میشوند؛ یعنی یکی از بیشترین نظارتها در بین تمامی دستگاهها بر این صنف اعمال میشود.
v چه تخلّفاتی در دفتر اسناد رسمی رایج است؟
1. تخلّفات به ضرر مراجعین: شایعترین تخلّف در دفاتر اسناد رسمی اخذ حق التحریر اضافی از مشتریان میباشد.
2. تخلّفات به ضرر دولت: در حین تنظیم سند رسمی، سردفتر باید مدارکی را برای جلب موافقت از ادارات ذیربط استعلام و از طرفین دریافت کند اگر این کار انجام نشود، تخلّف رخداده است. کوتاهی در وصول حقوق دولتی نظیر مالیات، نقلوانتقال خودرو و حقّ الثبت نیز میتواند یکی از تخلّفات احتمالی در دفاتر اسناد رسمی باشد.
1. حقّ التّحریر بر طبق تعرفهی مقرّر وزارت دادگستری.مفاسد مخل نظم معاملات: اینگونه تخلّفات، علاوه بر اینکه ممکن است باعث ورود خسارت به طرفین معامله شود، میتواند بهداشت حقوقی جامعه را نیز تهدید نماید. تخلّفاتی مانند: تنظیم سند بدون حضور اشخاصی که قانوناً باید هنگام تنظیم سند حضورداشته باشند، طبق مادّهی 100 قانون ثبت، جعل در اسناد رسمی شناختهشده و معمولاً مجازات کیفری در این خصوص در نظر گرفته میشود.[1]
4. امور جاری
v وجوهی که در دفاتر اسناد رسمی وصول میشوند عبارتاند از:
2. حقّ الثّبت به مأخذ مادّهی 123 قانون اصلاحی قانون ثبت.
3. مالیات و حق تمبر برابر مقرّرات مالیاتی.
4. سایر وجوهی که طبق قوانین وصول آن به عهده ی دفترخانه محوّل است.
5. هزینهی صدور سند الکترونیکی و مالیات بر ارزشافزوده.